Eise Eisinga is waarschijnlijk één van de meest bijzondere inwoners die Friesland ooit heeft gekend. Hij staat bekend als de bouwer van het oudste nog werkende planetarium ter wereld, gevestigd in zijn eigen woning in Franeker. Maar het leven van deze bijzondere wolkammer, politicus en wetenschapper kende meer verrassende wendingen dan je misschien denkt.

Eisinga werd geboren in 1744 en groeide op in Dronrijp als nieuwsgierige jongeman met een passie voor astronomie en wiskunde. Hij werkte voortdurend aan zijn fascinatie voor het heelal terwijl hij zijn brood verdiende als wolkammer. Zijn beroemdste prestatie werd het planetarium aan zijn plafond. Dit was een mechanisch kunstwerk dat de bewegingen van de planeten nauwkeurig weergeeft.

Lange tijd werd gedacht dat Eisinga het planetarium bouwde vanwege maatschappelijke paniek veroorzaakt door dominee Alta. Deze dominee voorspelde in 1774 het einde der tijden door een botsing van planeten. Recent heeft wetenschapshistoricus Arjen Dijkstra deze mythe ontkracht. De maatschappelijke onrust bleek beperkt en Eisinga was niet enkel de rationele scepticus tegenover Alta’s geloof. Eisinga was namelijk zelf gelovig en Alta gebruikte zowel de Bijbel als Newton’s wetten. In werkelijkheid bouwde Eisinga zijn planetarium vooral om zichzelf te ontlasten van ingewikkelde astronomische berekeningen en als visuele hulp bij zijn observaties.

Naast zijn indrukwekkende werk als astronoom kende Eisinga’s leven ook politiek tumult. In 1790 verhuisde hij naar Visvliet. Dit is een dorp net over de grens met Groningen. Eisinga hoopde hier veilig te zijn voor het Friese provinciebestuur vanwege zijn Patriottische sympathieën. Hij werd echter gearresteerd en veroordeeld wegens ‘deelname aan Patriottische oproer’ en kreeg vijf jaar verbanning uit Friesland opgelegd. Tijdens zijn ballingschap werkte hij verder als wolkammer en trouwde in 1792 met Trijntje Eelkes Sikkema.

De politieke situatie veranderde snel. Door de Bataafse Revolutie in 1795 kon Eisinga twee jaar eerder terugkeren naar Franeker. Hij vond zijn planetarium onbeschadigd terug en hervatte zijn werk als wolkammer. Daarnaast bracht hij het planetarium opnieuw tot leven. Niet lang daarna werd hij namens Franeker gekozen tot volksvertegenwoordiger in de Staten van Friesland. Een opmerkelijke comeback voor een voormalige politieke vluchteling.

Wat velen niet weten, is dat Eisinga plannen had voor een tweede, groter planetarium. Helaas slaagde hij er niet in voldoende financiering te vinden. Toch maakte hij nog wel een klein, nauwkeurig tafelmodel, dat zijn ambitie en vaardigheden weerspiegelde.

Vandaag trekt het planetarium in Franeker bezoekers van over de hele wereld